Graniczny podatek węglowy (Carbon Border Adjustment Mechanism) — co CBAM oznacza dla przedsiębiorstw?
Wprowadzenie granicznego podatku węglowego (CBAM) przyniesie znaczące zmiany dla wielu przedsiębiorstw przemysłowych i handlowych w Unii Europejskiej: od 1 października 2023 r. firmy, które importują towary wysokoemisyjne, takie jak stal, aluminium i cement z krajów spoza UE, są zobowiązane udokumentować bezpośrednie i, w zależności od rodzaju towarów, pośrednie emisje CO2 podczas produkcji i zakupić odpowiednie certyfikaty emisji CBAM od 1 stycznia 2026 r. Opłata kompensacyjna za emisję CO2 ma na celu dostosowanie ceny emisji dla importowanych produktów do poziomu produktów wytwarzanych w UE — kompensując w ten sposób niekorzystną sytuację konkurencyjną producentów z UE. Graniczny podatek węglowy CBAM uzupełnia Unijny System Handlu Uprawnieniami do Emisji (EU ETS), który został wprowadzony w 2005 r. jako główny instrument ochrony klimatu w UE.
Jakie cele realizuje Unia Europejska za pomocą granicznego podatku węglowego?
- Neutralność klimatyczna do 2050 roku: UE dąży do stania się pierwszym stowarzyszeniem państw na świecie, które do 2050 r. stanie się neutralne dla klimatu. Aby osiągnąć ten cel, około trzy czwarte wszystkich emisji CO2 w Europie zostanie w przyszłości objęte handlem uprawnieniami do emisji.
- Redukcja emisji CO2: w ramach pakietu „Fit for 55” pierwszym krokiem jest zmniejszenie emisji CO2 o 55% do 2030 roku w porównaniu z poziomem z 1990 roku.
- Stworzenie uczciwych warunków konkurencji: oprócz osiągnięcia celów w zakresie ochrony klimatu, opłata kompensacyjna za emisję CO2 ma również na celu zapewnienie, że import z krajów spoza UE ma takie same wysokie ceny emisji, jak towary produkowane w UE.
- Unikanie ulatniania się dwutlenku węgla: ujednolicenie cen emisji poprzez CBAM ma zapobiec przenoszeniu zakładów produkcyjnych z UE do innych krajów o mniej rygorystycznych przepisach dotyczących ochrony klimatu.
- Przekształcenie procesów produkcyjnych na bardziej przyjazne dla klimatu: rosnące koszty i szeroko zakrojone obowiązki sprawozdawcze w ramach handlu emisjami zachęcają firmy do ograniczania emisji i zanieczyszczeń w procesach produkcyjnych.
- Motywacjado redukcji emisji dla producentów spoza UE: CBAM rekompensuje niższe ceny emisji dla towarów produkowanych poza UE. Dla producentów spoza UE może to stanowić zachętę do ograniczenia emisji w procesie produkcyjnym w celu utrzymania konkurencyjności.
Na które grupy produktów ma wpływ CBAM?
CBAM ma zastosowanie w przypadku niektórych produktów, których proces produkcyjny jest szczególnie intensywny pod względem emisji CO2. Istnieje wysokie ryzyko, że odpowiednie produkty będą importowane z krajów spoza UE w celu obniżenia ceny emisyjnej.
Przegląd aktualnych produktów objętych CBAM
W przyszłości podatek graniczny zostanie rozszerzony o inne energochłonne surowce. Obecnie trwają dyskusje, czy polimery, różne chemikalia i produkty szklane również będą musiały być w przyszłości zgłaszane. Wszystkie firmy importujące produkty objęte CBAM z krajów spoza UE podlegają obowiązkowi raportowania w ramach CBAM i muszą zakupić odpowiednie certyfikaty emisji CBAM.
Wyjątki od CBAM — które produkty są zwolnione z granicznego podatku węglowego?
Zasadniczo rozporządzenie CBAM ma zastosowanie do przewozu wszystkich produktów objętych CBAM z krajów spoza UE. Istnieją jednak wyjątki. W następujących przypadkach importerzy nie mają obowiązku sprawozdawczego i nie muszą nabywać certyfikatów CBAM:
- Towary z państw EFTA spoza UE: kraje trzecie, które uczestniczą w ETS lub mają porównywalny system handlu emisjami, są zwolnione z opłaty granicznej. Są to obecnie Islandia, Liechtenstein, Norwegia i Szwajcaria*. Dotyczy to również obszarów Büsingen, Helgoland, Livigno, Ceuta i Melilla.
- Niska wartość towarów: jeśli całkowita wartość towarów jest niższa niż 150 euro, importer jest zwolniony z przepisów CBAM. To samo dotyczy towarów przywożonych do UE w bagażu osobistym danej osoby.
- Towary zwracane: produkty objęte CBAM, które zostały wywiezione z UE do kraju trzeciego, a następnie zwrócone z powodu nieoczekiwanych okoliczności, nie są objęte przepisami CBAM.
- Towary z przeznaczeniem na cele wojskowe: jeśli towary są importowane przez władze wojskowe kraju UE w ramach wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony UE lub NATO, obowiązek CBAM nie ma zastosowania.
Jednakże żadne zwolnienia z CBAM nie mają zastosowania do firm o niskim wolumenie importu — są one tak samo zobowiązane do zgłaszania i zakupu certyfikatów CBAM, jak wszystkie inne firmy.
*Zakres stosowania CBAM zależy od rodzaju towarów i ich niepreferencyjnego pochodzenia.
Zakup i cena certyfikatów CBAM
Graniczny podatek węglowy jest obecnie na pierwszym etapie wdrażania. Po zakończeniu fazy przejściowej, od stycznia 2026 r., przedsiębiorstwa handlowe i przemysłowe będą musiały kupować certyfikaty emisji na import produktów objętych CBAM. Cena certyfikatów CBAM opiera się na średnich cenach aukcyjnych w europejskim handlu emisjami — innymi słowy, firmy płacą takie same opłaty, jakie zostałyby poniesione, gdyby produkt został wyprodukowany w UE. Jeśli firma może udowodnić, że opłata za emisję CO2 została już zapłacona za importowany produkt w kraju trzecim, koszty te mogą zostać odliczone od certyfikatu CBAM. Powinno to zmotywować kraje spoza UE do wprowadzenia opłat za emisję CO2 na swoje produkty, a tym samym promować przyjazną dla klimatu produkcję surowców.
Raportowanie w ramach CBAM — kto jest odpowiedzialny i co należy zgłaszać?
Obowiązek raportowania w ramach CBAM spoczywa na firmie importującej. W tym celu należy sprawdzić i dokładnie udokumentować ilość produktu w tonach, a także bezpośrednią i pośrednią emisję CO2 podczas produkcji w kraju trzecim. Jeśli nie jest możliwe uzyskanie tych danych od producenta, stosowane są standardowe wartości określone przez Komisję Europejską dla danego kraju pochodzenia. W fazie przejściowej do końca 2025 r. w rejestrze przejściowym CBAM obowiązuje kwartalny obowiązek sprawozdawczy; od 2026 r. raporty CBAM będą musiały być składane corocznie.
Komisja Europejska wyjaśniła niedawno, że przepisy art. 4 rozporządzenia CBAM 2023/1773 dotyczące obliczania rzeczywistych emisji będą nadal obowiązywać. Zgłaszający CBAM są zobowiązani do określania i zgłaszania rzeczywistych emisji dla każdego importu towarów począwszy od 1 sierpnia 2024 r. przy użyciu metod obliczeniowych zgodnie z art. 4 I lub II rozporządzenia CBAM 2023/1773.
Jeśli zgłaszający CBAM nie są w stanie zgłosić danych dotyczących rzeczywistych emisji, muszą wykazać, że dołożyli wszelkich starań, aby uzyskać te dane od swoich dostawców lub producentów towarów CBAM. Powinni oni wykorzystać pole "Uwagi" w Rejestrze Przejściowym CBAM do dokumentacji, a także załączyć dowody dokumentujące nieudane próby i kroki podjęte w celu uzyskania danych od dostawców i/lub producentów.
Krajowe organy wykonawcze mają swobodę decyzyjną podczas przeglądu raportów. Niezależnie od uprawnień uznaniowych, Komisja może zażądać dodatkowych informacji od zgłaszających CBAM w celu uzupełnienia lub skorygowania niekompletnego lub nieprawidłowego raportu CBAM zgodnie z art. 35 ust. 4 rozporządzenia CBAM.
Harmonogram CBAM — stopniowe wdrażanie granicznego podatku węglowego
Graniczny podatek węglowy jest stopniowo wdrażany od października 2023 r., początkowo z fazą przejściową do grudnia 2025 r. W tym okresie obowiązuje uproszczony obowiązek sprawozdawczy, a certyfikaty CBAM nie muszą być jeszcze nabyte. W ten sposób firmy zajmujące się importem w UE i poza nią mogą zapoznać się z systemem i obowiązkami sprawozdawczymi. Komisja Europejska może również zdobyć wstępne doświadczenie z CBAM, które przyczyni się do ostatecznego wdrożenia od 2026 r.
Fazy w skrócie
W fazie przejściowej certyfikaty CBAM nie są jeszcze wymagane do importu, a firmy nie muszą jeszcze rejestrować się jako „autoryzowani użytkownicy CBAM”. Uproszczony (kwartalny) obowiązek sprawozdawczy ma zastosowanie do:
- całkowitej ilości na typ produktu
- całkowitej ilości „szarych” emisji
- bezpośrednich emisji CO 2 (emisja z procesu produkcyjnego) w tonach na produkt*
- pośrednich emisji CO2 związanych z wytwarzaniem energii elektrycznej potrzebnej do produkcji*
- wszelkich opłat za emisję CO2 zapłaconych w kraju pochodzenia
* Bezpośrednie i pośrednie emisje mogą być raportowane na podstawie wartości domyślnych do 31 lipca 2024 r. Dotyczy to zarówno drugiego kwartału 2024 r., który właśnie się zakończył, jak i zmian wprowadzonych w raportach złożonych za czwarty kwartał 2023 r. i pierwszy kwartał 2024 r.
Faza wdrażania CBAM rozpoczyna się równolegle z fazą przejściową w dniu 31 stycznia 2024 r. wraz z przedłożeniem pierwszego raportu CBAM. Podawane mogą być nadal standardowe wartości określone przez Komisję Europejską dla bezpośrednich i pośrednich emisji CO2. Od 31 października 2024 r. importerzy są zobowiązani do uzyskania rzeczywistych danych dotyczących emisji od producenta i podania ich w raporcie CBAM.
Dalsze kroki we wdrażaniu CBAM:
1 stycznia 2025 r.
- Konfiguracja i uruchomienie rejestru CBAM
- Firmy muszą zarejestrować się jako autoryzowani użytkownicy CBAM
1 stycznia 2026 r.
- Rozpoczęcie fazy wdrażania
- Import jest dozwolony tylko z certyfikatami CBAM
- Przedłożenie rocznego raportu CBAM (najpóźniej do 31 maja 2027 r.)
Więcej informacji na temat CBAM w UE
CBAM znajduje się obecnie w fazie przejściowej, co oznacza, że mogą wystąpić korekty ram regulacyjnych i harmonogramu wdrażania opłaty z tytułu podatku granicznego. Aktualne informacje na temat CBAM i możliwych zwolnień z CBAM, a także odpowiedzi na często zadawane pytania można znaleźć na następującej stronie https://taxation-customs.ec.europa.eu/carbon-border-adjustment-mechanism_en?prefLang=pl.